Ἀγγειογράφοι τῆς ὑστεροαρχαϊκῆς περιόδου…

   Στὰ κεραμικὰ ἐργαστήρια τῆς Ἀθήνας δούλεψαν στὶς ἀρχὲς τοῦ 5^ου αἰ. π.Χ.  ἐξαιρετικὰ προικισμένοι ἀγγειογράφοι,  οἱ ὁποῖοι ἄνοιξαν νέες προοπτικές στὴν ἐρυθρόμορφη ἀγγειογραφία. Οἱ ἀνθρώπινες μορφὲς ἀποδίδονται πλέον σὲ πρωτότυπες στάσεις καὶ ἀπὸ ἀναπάντεχες ὀπτικὲς γωνίες, οἱ ὁποῖες προδίδουν γνώσεις γεωμετρίας καὶ ὀπτικῆς. Οἱ ἀγγειογράφοι ἀκολουθῶντας ἀπὸ κοντᾶ τὶς πρωτοποριακὲς ἀναζητήσεις τῶν σύγχρονῶν τους ζωγράφων, διακόσμησαν τὰ ἀγγεῖα μὲ συνθέσεις μοναδικῆς ποιότητας.

   Τὰ ὡραιότερα διακοσμημένα ἀγγεῖα ἦταν αὐτὰ ποὺ χρησίμευαν στὰ συμπόσια. Ὀρισμένοι ἀγγειογράφοι ἔδειχναν προτίμηση στὰ μεγάλα σχήματα (κρατῆρες, ἀμφορεῖς, ὑδρίες), ἐνῷ ἄλλοι στὰ μικρότερα, κυρίως ἀγγεῖα πόσης (κύλικες, σκύφους). Ἀνάμεσα στοὺς πρώτους ξεχωρίζει ὁ «ζωγράφος τοῦ Βερολίνου» καὶ ὁ «ζωγράφος τοῦ Κλεοφράδη». Ἀπὸ τοὺς δεύτερους ἀξίζει νὰ ἀναφερθοῦν ὁ Ὀνήσιμος, ὁ «ζωγράφος τοῦ Βρύγου», ὁ Μάκρων καὶ ὁ Δούρις.

Ὁ  «Ζωγράφος τοῦ Βερολίνου»

   Ἦταν τὸ 1911, ὅταν ὁ Βρετανὸς κλασικιστὴς καὶ ἱστορικὸς τέχνης Sir John Beazley ἐντόπισε τὸ «χέρι» ἑνὸς ἀνώνυμου ἀγγειογράφου τῆς ἀρχαῖας Ἀθήνας σὲ ἑκατοντάδες πλήρη καὶ ἀποσπάσματα ἀγγείων σὲ συλλογὲς σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο. Τὸν ὀνόμασε μὲ τὸ συμβατικὸ ὄνομα «ζωγράφο τοῦ Βερολίνου» λόγῳ τοῦ ἐξαιρετικῆς ποιότητας ἀμφορέα ποὺ σώζεται μὲ τὸ καπάκι του καὶ βρίσκεται στὸ Μουσεῖο τοῦ Βερολίνου.

   Εἰκόνα: Ἐξαιρετικής ποιότητας ἀμφορέας ποὺ σώζεται μὲ τὸ καπάκι του καὶ βρίσκεται στὸ Μουσείο του Βερολίνου. Το αγγείο χρονολογείται περίπου από το 490 π.Χ. Στὴν κύρια ὄψη εἰκονίζονται τρεῖς ἐπάλληλες μορφές, δύο ἄνδρες καὶ ἕνα ζῶο. Στὸ πρῶτο ἐπίπεδο βλέπουμε ἕναν γυμνὸ σάτυρο, στεφανωμένο μὲ κισσό, ποὺ στέκεται κρατῶντας στὸ ἀριστερὸ χέρι μία βάρβιτο* καὶ στὸ δεξὶ τὸ πλῆκτρο γιὰ νὰ χτυπᾷ τὶς χορδές· τὸ ὄνομά του, Ὀρείμαχος, εἶναι γραμμένο πρὸς τὰ ἀριστερὰ στὸ μαῦρο φόντο. Πίσω ὰπὸ τὸν σάτυρο διακρίνεται ἕνα ζαρκάδι μὲ ὑψωμένο τὸ κεφάλι  καὶ στὸ  τρίτο ἐπίπεδο φαίνεται ὁ Ἑρμής, ὁ ἀγγελιαφόρος τῶν Θεῶν (τὸ ὄνομά του εἶναι γραμμένο πρὸς τὰ δεξιά), καὶ  κρατάει στὸ δεξὶ χέρι μία οἱνοχόη καὶ στὸ ἀριστερὸ τὸ κηρύκειο, μαζὶ μὲ ἕναν κάνθαρο.

   Ἡ ἀπεικόνισή τους φανερώνει προσεκτικὴ μελέτη τῆς κίνησης τοῦ ἀνθρώπινου σώματος. Πρόκειται γιὰ μία σπουδὴ τῆς κίνησης, ποὺ θὰ σημαδέψῃ τὴν τέχνη, καθῶς δείχνει τὸ πόσο οἱ καλλιτέχνες στὶς ἀρχὲς τοῦ 5ου αἰ. π.Χ. τόλμησαν κάτι ἐντελῶς καινούργιο, νὰ ἀποδώσουν τὴ δυναμικὴ τοῦ ζωντανοῦ καὶ κινούμενου ἀνθρώπινου σώματος.  www.elculture.gr

   Ὁ «Ζωγράφος τοῦ Κλεοφράδη»  ὀφείλει τὸ συμβατικό του ὄνομα στὴν συνεργασία του μὲ τὸν ἀγγειοπλάστη Κλεοφράδη καὶ τὸ διατηρεῖ ἀκόμη, ἂν καὶ γνωρίζουμε πλέον ὅτι ὀνομαζόταν Ἐπίκτητος.

   Εἰκόνα: Ὀξυπύθμενος ἀμφορέας τοῦ «ζωγράφου του Κλεοφράδη». Ὁ Διόνυσος μὲ μαινάδες καὶ Σατύρους, 500-490 π.Χ. Τὸ θέμα τῆς κύριας παράστασης εἶναι παρμένο ἀπὸ τὴ λατρεία τοῦ Διονύσου. Στὸ μέσον ἐμφανίζεται ὁ Διόνυσος μὲ κλαδί ἀμπέλου στὸ ἀριστερὸ χέρι καὶ κάνθαρο στὸ δεξί· στρέφει τὸ κεφάλι πρὸς τὰ πίσω, πρὸς τὴ γυναίκα ποὺ τὸν ἀκολουθεῖ καὶ ἡ ὁποία είναι μαινάδα ἀφιερωμένη στὴ λατρεία τοῦ Διονύσου καὶ κρατάει θύρσο, σύμβολο τῆς διονυσιακῆς λατρείας·  γύρω ἀπὸ τὸ ἀριστερό της χέρι τυλίγεται ἕνα φίδι.  Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ τοῦ θεοῦ μία δεύτερη μαινάδα προσπαθεῖ νὰ ἀποκρούσῃ ἕναν ἐνοχλητικὸ σάτυρο. Στὴν πίσω πλευρὰ ἕνας σάτυρος παίζει τοὺς αὐλούς, πλαισιωμένος ἀπὸ δύο μαινάδες ποὺ χορεύουν. Στὸν λαιμὸ τοῦ ἀμφορέα εἰκονίζονται νέοι ἀθλητὲς ποὺ ρίχνουν τὸν δίσκο καὶ τὸ ἀκόντιο.

500-490 π.Χ. Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen.  www.greek-language.gr

   Ὁ «Zωγράφος  τοῦ Bρύγου» ὑπῆρξε  πολὺ παραγωγικός.  Ἀνῆκε στοὺς μεγάλους Ἀθηναίους ἀγγειογράφους ποὺ διακρίθηκαν ἀπὸ ἰδιαίτερη καλλιτεχνικὴ ἰκανότητα καὶ ἀτομικότητα.

   Εἰκόνα: Κύλιξ  τοῦ Ζωγράφου τοῦ Βρύγου (490 π.Χ.).  Στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ ἀγγείου ὁ νεκρὸς Αἴαντας εἶναι ξαπλωμένος μὲ τὰ πόδια του νὰ ὑπερβαίνουν τὰ ὅρια τοῦ μεταλλίου εἰσχωρῶντας στὸν περιμετρικὸ μαίανδρο. Τὸ σπαθὶ τοῦ θανάτου διαπερνᾷ τῆν πλάτη του καὶ προβάλλει ἀπὸ τὸ στῆθος του. Πρόκειται γιὰ τὴ μοναδικὴ ἀπεικόνιση στὴν ὁποία ὁ ἥρωας εἰκονίζεται νὰ ἔχει πέσει ὕπτιος ἐπάνω στὸ ξίφος.  Ἡ Τέκμησσα μὲ ταινία στὰ μαλλιά, χιτῶνα καὶ ἰμάτιο ἁπλώνει πάνω ἀπὸ τὴ σορὸ τοῦ Αἴαντα τὸ νεκρικὸ σάβανο. http://users.sch.gr

Ὁ ζωγράφος Μάκρων

   Εἰκόνα: Σκύφος,  500-480 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, Ε140, από την Καμπανία. Στὸ ἀγγεῖο εἰκονίζεται ὁ ἐλευσίνιος ἥρωας Τριπτόλεμος, γιὸς τοῦ βασιλιᾶ Κελεοῦ καὶ τῆς Μετάνειρας, καθῶς ἐτοιμάζεται νὰ ἀναχωρήσῃ μὲ τὸ ἄρμα του. Συμπαρίστανται ἡ Δήμητρα, ἡ ὁποία γιὰ νὰ εὐχαριστήσῃ τὸν Κελεὸ καὶ τὴ Μετάνειρα γιὰ τὴ φιλοξενία, ἔδωσε στὸν Τριπτόλεμο τὸ ἄρμα, ὥστε μ’ αὐτὸ νὰ γυρίσῃ ὅλο τὸν κόσμο καὶ νὰ διδάξῃ στοὺς ἀνθρώπους τὴν καλλιέργεια τῶν σιτηρῶν. Εἰκονίζεται ἐπίσης ἡ κόρη τῆς Δήμητρας, ἡ Περσεφόνη· ἡ Ἐλευσίνα, ὡς προσωποποίηση τῆς Ἐλευσίνας, ὁ Ποσειδῶνας, ποὺ εἶχε ἐρωτευτεῖ τὴ Δήμητρα καὶ ἔκανε μαζί της τὸ ἄλογο Ἀρείονα καὶ μὶα κόρη ποὺ τὴν φώναζαν μὲ τὸ ὄνομα «Κυρία». Μαζὶ μὲ τὸν Ποσειδῶνα βρίσκουμε καὶ τὴν Ἀμφιτρίτη. Εἰκονίζεται ἀκόμη ὁ Δίας, ἀλλὰ καὶ ὁ Διόνυσος, δείχνοντας τὴ σχέση τοῦ θεοῦ μὲ τὶς ἐλευσινιακὲς θεότητες.   http://users.sch.gr

   Ὁ Δούρις ὑπῆρξε ἀρχαῖος Ἕλληνας ἀγγειογράφος, μὲ ἰδιαίτερες σχεδιαστικές ἰκανότητες ποὺ ἄνθισε στὶς δύο πρῶτες δεκαετίες τοῦ 5ου αἰ. π.Χ., τότε ποὺ ἡ ἀττική ἀγγειογραφία γνώρισε τὴν λομπρότερη περίοδό της. Τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ 300 περίπου γνωστὰ ἔργα του ἦταν κύλικες καὶ ξεχωρίζουν χάρη στὴν αἴσθηση τῆς κίνησης, τῆς ἔντασης, τῆς ἐκφραστικότητας τῶν μορφῶν καὶ τοῦ πάθους.

   Εἰκόνα: Ὁ δράκος τῆς Κολχίδας ἐξεμεῖ  τον Ιάσονα. Σὲ δέντρο τοῦ ἱεροῦ άλσους τοῦ Ἄρη βρίσκεται κρεμασμένο τὸ Χρυσόμαλλο Δέρας, ἐνῷ ἡ προστάτιδα θεὰ τοῦ ἥρωα, Ἀθηνᾶ, ἐπιβλέπει τὴ διάσωσή του.  Ἡ συγκεκριμένη παραλλαγὴ τοῦ μύθου δὲν ὑπάρχει στὴ σωζόμενη γραπτή παράδοση.  Δούρις, Ἀττικὴ ἐρυθρόμορφη κύλιξ, 500-450 π.Χ., Gregorian Etruscan Museum, Vatican City.

* βάρβιτος: έγχορδο όργανο με το οποίο συνόδευαν συνήθως το τραγούδι τους οι αοιδοί στα συμπόσια

Σύνδεσμοι – πηγές:

https://el.wikipedia.org/

http://opencourses.uoa.gr/

Ἐρυθρόμορφη κεραμική. Ὑστεροαρχαϊκὴ περίοδος http://www.ime.gr/chronos/04/gr/culture/338arts_cer_red_figured2.html

Η ερυθρόμορφη αττική κεραμική του πρώτου τετάρτου του 5ου αιώνα π.Χ. και τα νέα επιτεύγματα της ζωγραφική  http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_065.html?prev=true

Ζωγράφος τοῦ Βρύγου http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/AR/ar.ag/arxaiki-aggeiografia-erythromorphi.htm#Βρύγου