Ἑρμῆς

   «Ζηνὶ δ᾽ ἄρ᾽ Ἀτλαντὶς Μαίη τέκε κύδιμον Ἑρμῆν, κήρυκ᾽ ἀθανάτων, ἱερὸν λέχος εἰσαναβᾶσα.» μᾶς ἀναφέρει γιὰ τὸν Ἑρμῆ ὁ Ἠσίοδος στὴ Θεογονία του. (Ἡ Μαία, ἡ θυγατέρα τοῦ Ἄτλαντα, στὸ Δία γέννησε τὸν ξακουστὸ Ἑρμῆ, τῶν ἀθανάτων κήρυκα, στὸ ἱερὸ ἀνεβαίνοντας κρεβάτι.)

   ΕΡΜΗΣ: Ὁ πιὸ πολυάσχολος ἀπὸ τοὺς Θεούς. Μὲ τὴν ἰθυφαλλικὴ ἰδιότητα, δηλαδὴ μὲ τὴ μορφὴ τῆς γονιμότητας καὶ εὐφορίας τῆς γῆς, τὸν λάτρευαν ὡς ἔφορο τῶν κοπαδιῶν καὶ γι΄ αὐτὸ τὸν ἐπονόμαζαν Νόμιον, Ἐπιμήλιον (μῆλα = πρόβατα), Μηλοσόον, Τυρευτήρα κ.ἄ. Τὸν θεωροῦσαν προστάτη τῶν ὀδοιπόρων καὶ τὸν ἀποκαλοῦσαν Ἐνόδιο, Ὄδιο, Ἡγεμόνιο, Ἠγήτορα κ.ἄ..

   Κάθε άνέλπιστο εὔρημα στὸν δρόμο το ἀπέδιδαν σε προσφορὰ τοῦ Ἑρμοῦ καὶ γι΄ αυτὸ τὸ ὀνόμαζαν ἕρμαιο. Τὸ ἴδιο πίστευαν καὶ γιὰ τὶς ἀπροσδόκητες ἐπιτυχίες καὶ τὰ ἀπρόοπτα κέρδη. Ἔτσι, ὁ Ἑρμῆς ὀρίστηκε προστάτης τῶν ἐμπόρων καὶ λατρευόταν ὡς Ἐμποραῖος, Κερδῶος, Κερδέμπορας, Ἀγοραῖος, Παλιγκάπηλος κ.ἄ.

   Στὴ Ρώμη, ὄπου διαδόθηκε ἡ λατρεία του, τὸν ὀνόμαζαν Mercator (ἔμπορος) καὶ Mercurius. Θεωρήθηκε ὁ ἐφευρέτης τῶν μέτρων καὶ τῶν σταθμῶν, τῶν ζυγαριῶν καὶ κάθε ἄλλου ἀντικειμένου ποὺ εἶχε σχέση μὲ τὸ ἐμπόριο. Ἐπειδὴ οἱ παλιγκάπηλοι (μεταπωλητές) ἐξαπατοῦσαν τοὺς ἀγοραστὲς ζυγίζοντας ἐσφαλμένα ἤ νοθεύοντας τὸ ἐμπόρευμα, ὁ Ἑρμῆς θεωρήθηκε προστάτης ὄχι μόνο τῶν ἐμπόρων ἀλλὰ καὶ τῶν κλεπτῶν: Ὄρχομος φηλητέων (ἀρχηγὸς τῶν κλεπτῶν), Κλεψίφρων κ.ἄ.

   Τὸ ἔργο τοῦ Ἑρμοῦ ἐπεκτεινόταν καὶ στὸν Κάτω Κόσμο, ἀφοῦ συνόδευε τὶς ψυχὲς στὸ ταξίδι τους στὸν Ἄδη. Τὸν ἀποκαλοῦσαν Ψυχοπομπὸ καὶ Ψυχαγωγό, Πομπό, Πομπαῖο, Ταμία τῶν ψυχῶν καὶ πίστευαν πὼς παρευρισκόταν στὸ ψυχορράγημα, ὀπότε ἄγγιζε μὲ τὸ ραβδί του τὸν μελλοθάνατο, ποὺ ξεψυχοῦσε ἀμέσως. Ἄν ὁ θάνατος ἀργοῦσε νὰ ἐπέλθῃ, πίστευαν πῶς ὁ Ἑρμῆς βρισκόταν ἀλλοῦ, ἀπασχολημένος μὲ ἄλλες ὑποθέσεις.

   Ὡς χθόνια θεότητα, λατρευόταν στὴν Ἐλευσίνα καὶ στὰ μυστήρια τῆς Σαμοθράκης, ἐνῷ ἡ Τρίτη ἡμέρα τῶν Ἀνθεστηρίων ἦταν εἰδικὰ ἀφιερωμένη στον Χθόνιο Ἑρμῆ καὶ λεγόταν Ἑρμοῦ ἡμέρα. Τὸν θεωροῦσαν καὶ ἐπιστάτη τῶν ὀνείρων (Ὀνειροπομπός, Ὑπνοδότης, Ἠγήτωρ ὀνείρων), ποὺ χάριζε μὲ τὸ κηρύκειό του γλυκὸ ὕπνο στοὺς ἀνθρώπους ἤ τοὺς ἀφαιροῦσε τὴν ὑπνηλία.

   Ἐπειδὴ ἦταν ταχὺς καὶ εὐκίνητος, τὸν τιμοῦσαν ἐπίσης στὰ γυμνάσια καὶ στὶς παλαῖστρες (Ἀγώνιος, Ἐναγώνιος) καὶ θεωρήθηκε ὁ ἐφευρέτης τῆς πάλης. Ἐπιπλέον στὸν Ἑρμῆ ἀποδιδόταν ἡ ἐπινόηση τῶν γραμμάτων καὶ τῆς γεωμετρίας, ἐνῷ ὡς κήρυκας χαρακτηριζόταν ἀπὸ εὐφράδεια λόγου καὶ πειστικότητα. Ἦταν λοιπὸν προστάτης καὶ τῶν λογίων, τῶν φιλοσόφων καὶ των ρητόρων.

Οἱ πληροφορίες προέρχονται ἀπὸ Ἐγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, τ. 9ος, λῆμμα Ἑρμῆς

Εἰκόνα: Mercurius, Hendrick Goltzius, after Polidoro da Caravaggio, 1592 http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.450344