Δῆλος: τοῦ Ἑκηβόλου γενέτειρα (1ον μέρος)…

τόσσον ἔπ’ ὠδίνουσα Ἑκηβόλον ἵκετο Λητώ,
εἴ τίς οἱ γαιέων υἱεῖ θέλοι οἰκία θέσθαι.
αἳ δὲ μάλ’ ἐτρόμεον καὶ ἐδείδισαν, οὐδέ τις ἔτλη
Φοῖβον δέξασθαι, καὶ πιοτέρη περ ἐοῦσα:
πρίν γ’ ὅτε δή ῥ’ ἐπὶ Δήλου ἐβήσατο πότνια Λητὼ
  καί μιν ἀνειρομένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:
δῆλ’, εἰ γάρ κ’ ἐθέλοις ἕδος ἔμμεναι υἷος ἐμοῖο,
Φοίβου Ἀπόλλωνος, θέσθαι τ’ ἔνι πίονα νηόν, —

 ~~~

τόσους τόπους ἱκέτευεν ἡ Λητώ κοιλοπονῶντας στόν Ἑκηβόλο,
ποιός θά θελήσει τοῦ γυιοῦ της γενέτειρα νά γίνῃ.
Τρομάζαν ὅμως πολύ καί δείλιαζαν
κι οὔτε κανείς τους τόλμαγε τό Φοῖβο νά δεχτῇ,
κι ἄς ἦσαν εὔφοροι.
Μέχρι πού πάτησε στή Δῆλο ἡ σεβαστή Λητώ,
  καί ρώτησε βγάζοντας λόγια φτερωτά:
῎Αχ Δῆλος, δέ θά  ̓θελες νά γίνῃς ἕδρα ἐσύ τοῦ δικοῦ μου γυιοῦ,
τοῦ Φοίβου  ̓Απόλλωνα, καί πλούσιο ναό νά τοῦ ἱδρύσεις;

Ὁ ὁμηρικός ὕμνος στὸν Δήλιο Ἀπόλλωνα δὲν ἔχει τὸ ἀποκλειστικὸ χάρισμα νὰ περιγράφῃ, μὲ ἀρμονικοὺς στίχους, τὴ γέννηση τοῦ θεοῦ·  ἕνα ἀπόσπασμα, τοῦ ὁποίου τὴν ἀξία εἶχε ἤδη ἀναγνωρίσει ὁ ἱστορικὸς Θουκυδίδης, μαρτυρεῖ τὴ θρησκευτικὴ σημασία τῆς Δήλου, τουλάχιστον ἀπὸ τὸν 7ο  αἰ. π.Χ. Οἱ Ἴωνες, οἱ ὁποῖοι, ἀπὸ τὰ τέλη τῆς πρώτης χιλιετίας π.Χ., εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στὰ περισσότερα νησιὰ τοῦ Αἰγαίου πελάγους καὶ στὶς δυτικὲς ἀκτὲς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, εἶχαν ὡς ἔθιμο νὰ συγκαλοῦν σὲ τακτὰ διαστήματα, μεγάλες συναθροίσεις καὶ νὰ ὀργανώνουν στὴ Δῆλο γιορτές ὅπου, σύμφωνα μὲ τὰ προσφιλῆ σὲ ὅλους τοὺς ἑλληνικοὺς πληθυσμοὺς ἔθιμα, ἔκαναν γυμνικοὺς ἀγῶνες καὶ διαγωνισμοὺς μουσικούς. Ὁ ποιητὴς τοῦ ὕμνου τονίζει μὲ ἐνθουσιασμό τὴ λαμπρότητα τοῦ θεάματος ποὺ προσέφεραν αὐτὲς οἱ περιοδικὲς συγκεντρώσεις ὅπου, πρὸς τιμὴν τοῦ θεοῦ, γινόταν ἐπίδειξη μεγάλης πολυτέλειας. Ὅμως, τὰ γοργὰ σκάφη ποὺ ἔφερναν τοὺς Ἴωνες καὶ τὶς γυναῖκες τους ἦταν ἐπίσης φορτωμένα μὲ ἐμπορεύματα: γινόταν μεγάλο ἐμπόριο κατὰ τὴ διάρκεια αὐτῶν τῶν γιορταστικῶν ἡμερῶν.

Στὶς θρησκευτικὲς ἐκδηλώσεις, ποὺ ἦταν τόσο σημαντικὲς στὴ ζωὴ τῶν ἀρχαίων, ἡ Δῆλος ἦταν τὸ ὁμοσπονδιακὸ  ἱερό. Σὲ κάθε περίπτωση, οἱ Δήλιοι δὲν φαίνονται, σὲ καμιὰ χρονικὴ στιγμή, νὰ περιορίζονται στὸ νὰ εἶναι μόνον οἱ πειθήνιοι φύλακες μίας περιοχῆς ὅπου λάμβαναν χώρα, οἱ ὁμοσπονδιακὲς σύνοδοι. Ἐξ αἰτίας τοῦ γεγονότος αὐτοῦ, ἡ ἱστορία τῆς Δήλου, ἀπογυμνωμένη ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο, παίρνει δραματικὸ χαρακτῆρα.

Τὰ κράτη, ποὺ ἀλληλοδιαδόχως ἐξασφάλιζαν τὴν ἡγεμονία στὸ Αἰγαῖο πέλαγος, ἤθελαν πάντα νὰ θέτουν τὴ Δῆλο, κατὰ κάποιο τρόπο, ὑπὸ τὴν κηδεμονία τους καὶ ἀπὸ συμφέρον φρόντιζαν τὸ ἱερὸ τοῦ Δηλίου Ἀπόλλωνα, ὡς προστάτη. Κατὰ τὸν 7^ο  καὶ τὸν 6^ο  αἰ. π.Χ., διαπιστώνουμε ὅτι οἱ Νάξιοι ἀνήγειραν στὴ Δῆλο πολυάριθμα κτίρια καὶ ἐπιβλητικὰ ἀναθήματα, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἕναν Ἀπόλλωνα κολοσσιαίων διαστάσεων. Αὐτό ἔγινε διότι ἡ Νάξος γνώριζε τότε μεγάλη εὐημερία καὶ ὁ ἰσχυρός της στόλος, τῆς ἐπέτρεπε νὰ ἀσκῂ  τὴν ἐπιρροή της στὰ νησιά. Εἶναι πιθανὸ νὰ διατήρησε αὐτὴν τὴν ὑπεροχή, (ἡ ὁποία φαίνεται ὅτι ἦταν εἰρηνική) μέχρι τὴν ἐποχή ὅπου ἡ Αθήνα, παρεμβαίνοντας στὸ παιχνίδι, ἐκδήλωσε βλέψεις, μάλλον ἐπίφοβες.

Ἡ γέννηση τοῦ Ἀπόλλωνος στὴ Δῆλο. Diana Scultori Ghisi

Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ θεωρήσουμε ἐντελώς φανταστικὲς τὶς παραδόσεις ποὺ ἐνώνουν τὴ Δῆλο μὲ τὴν Ἀττικὴ μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ δικαιολογηθοῦν οἱ πολιτικὲς σκοπιμότητες. Οἱ πιὸ ξακουστὲς παραδόσεις θέλουν νὰ καταφθάνουν στὴ Δῆλο ἥρωες, τὴ μνήμη τῶν ὁποίων τιμοῦσαν οἱ Ἀθηναῖοι:  ὁ Ἐρυσίχθονας, γιὸς τοῦ Κέκροπος, εἶχε ὁδηγήσει στὸ νησὶ τὴν πρώτη ἀποστολὴ  ποὺ στάλθηκε ἀπὸ τὴν Ἀττική, ὁ Θησέας, ὁ ὑποτιθέμενος ἰδρυτὴς τῆς Ἀθηναϊκῆς Πόλης-Κράτους, κατὰ τὴν ἐπιστροφή του ἀπὸ τὴν Κρήτη, εἶχε καθιερώσει ἕνα ἱερὸ χορό, ὁ ὁποῖος, στοὺς ἱστορικοὺς χρόνους, συνέχιζε ἀκόμα νὰ ἐξελίσσεται γύρω ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο τοῦ Ἀπόλλωνα, μὲ μυστηριώδεις κλυδωνισμούς.

Ἡ Ἀττικὴ ὑπῆρξε τὸ σημεῖο ἐκκίνησης τῆς ἰωνικῆς μετανάστευσης· κι ἀπὸ τὶς δύο πλευρὲς τοῦ Αἰγαίου διατηρήθηκε ἡ ἀνάμνηση ποὺ ἀναβίωνε μὲ τὶς κοινὲς γιορτὲς ποὺ τελοῦσαν στὴ Δῆλο. Ἡ Ἀθήνα προσανατολιζόταν, ὁλοένα περισσότερο, στὸ νὰ παρουσιάζεται ὡς ἡ μητρόπολη τῶν Ἰώνων καὶ ἤδη, ἀπὸ τότε, προσδοκοῦσε νὰ θέσῃ τὴ Δῆλο κάτω ἀπὸ  τὴν κυριαρχία της, ὥστε νὰ εξασφαλίσῃ τὴν πολιτικὴ καὶ  θρησκευτική της ἡγεμονία.

Ἡ πρώτη ἀπόπειρα εἶχε γίνει τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ ἕκτου αἰώνα π.Χ., τὴν ἐποχὴ τοῦ τυράννου Πεισίστρατου, μὲ μία ἐξουσιαστικὴ παρέμβαση: ἐξουσιοδοτημένος ἀπὸ τὸ μαντεῖο τῶν Δελφῶν, ἐξάγνισε τὸ κομμάτι τοῦ νησιοῦ, ποὺ εἶναι ὀρατὸ ἀπὸ τὸν ναό, μεταφέροντας ἀλλοῦ ὅλους τοὺς τάφους ποὺ βρίσκονταν ἐκεῖ.  Τὸ μέτρο αὐτὸ ἀνανεώθηκε ἀργότερα, μὲ πιὸ ριζοσπαστικὸ τρόπο. Ὁ Πεισίστρατος, ξαναζωντανεύοντας θρησκευτικὰ  ἔθιμα, ποὺ ἴσχυαν ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Σόλωνος, δὲν παρέλειπε νὰ στέλνῃ, τακτικά, στὴ Δῆλο ἀποστολὲς ἢ ἐπίσημες θεωρίες.

Αὐτή, ἡ πρώτη κηδεμονία τῆς Ἀθήνας, ἐξαφανίστηκε κατὰ τὴν περίοδο τῶν ταραχῶν, ποὺ ἐπακολούθησαν μετὰ  τὴν πτώση τῆς τυραννίας.

Ἡ μεγάλη ἐτήσια θυσία στὸ ἱερὸ τοῦ Ἀπόλλωνος στὸ νησὶ τῆς Δήλου. Copyright: © V&A

Κατὰ τὴ διάρκεια τῶν Μηδικῶν πολέμων, οἱ Πέρσες ἐκδήλωσαν εὐλαβέστατο σεβασμὸ πρὸς τὸν Δήλιο Ἀπόλλωνα καὶ  τὸν λαὸ ποὺ ὑπηρετοῦσε τὴ λατρεία του. Ὅμως, σύντομα, οἱ διαδοχικὲς τους ἦττες, τοὺς ὑποχρέωσαν νὰ ἐγκαταλείψουν, στὰ χέρια τῶν Ἑλλήνων, ὅλα τὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου. Ἔτσι, ἡ Ἀθήνα, ποὺ εἶχε παίξει τὸν μεγαλύτερο ρόλο στὶς ἦττες αὐτές, καρπώθηκε τὰ μεγαλύτερα ὀφέλη.

Ἐπανίδρυσε, πρὸς ὄφελός της, τὴν ἀρχαία συνομοσπονδία ἢ ἰωνικὴ ἀμφικτυονία. Ὑπό τὴν αἰγίδα καὶ κατόπιν ὑπὸ τὴν ἡγεμονία της, οἱ νησιωτικὲς πόλεις μαζὶ μὲ τὶς πόλεις τῆς Μικρασιατικῆς ἀκτῆς, συνενώθηκαν γιὰ νὰ ἀντιστέκονται σὲ κάθε ἐπιθετικὴ ἐπάνοδο τῆς Περσίας, ἐχθροῦ ἔκτοτε κληρονομικοῦ:  εἶναι ἡ Ἀττικο-δήλια ἀμφικτυονία, ὅπου ἡ Ἀθήνα εἶναι ἐπὶ κεφαλῆς καὶ ἡ Δῆλος τὸ θρησκευτικὸ κέντρο (478 π.Χ.). Στὴν πραγματικότητα, ἡ Δῆλος ἔχει περιπέσει σὲ ἄμεση ἐξάρτηση ἀπὸ τὴν Ἀθήνα.

Τὸ ὁμοσπονδιακὸ  ταμεῖο, ἀρχικά, τοποθετήθηκε μέσα στὸν ναὸ τοῦ Ἀπόλλωνος, ὅμως, ἡ διαχείρισή του γινόταν ἀπὸ Ἀθηναίους ὑπαλλήλους τοῦ δημοσίου. Στὰ 454 π.Χ., τὸ μετέφεραν στὴν Ἀθήνα, μὲ τὴν ἀληθοφανὴ δικαιολογία πὼς ἔτσι τὸ προστατεύουν ἀπὸ κάποια ἀπόπειρα ἀρπαγῆς. Ὅμως, οἱ Ἀθηναῖοι δὲν ἔπαψαν νὰ διατηροῦν τὴ διαχείριση τοῦ ἱεροῦ τῆς Δήλου, ὅπως καὶ πρίν.

Στὰ 426 π.Χ., ὅλοι οἱ τάφοι ποὺ ὑπῆρχαν στὸ νησὶ ἐκκενώθηκαν ἀπὸ τὸ περιεχόμενο τους καὶ καταστράφηκαν. Ἔθαψαν τοὺς σκελετούς καὶ τὰ ἐνταφιασμένα μὲ τοὺς νεκροὺς κτερίσματα μέσα σὲ μία τεράστια τάφρο, ποὺ σκάφτηκε στὴν ἀκτὴ τῆς Ρήνειας, τοῦ γειτονικοῦ νησιοῦ.  Ἔκτοτε ἀπαγορεύτηκε νὰ ἀποθέτῃ κάποιος νεκρὸ στὸ ἔδαφος τῆς Δήλου.  Ἕνας ἀκόμα πιὸ αὐστηρὸς νόμος θεσμοθετήθηκε ἐπίσης: δὲν μποροῦσε κάποιος οὔτε νὰ γεννιέται οὔτε νὰ πεθαίνῃ στὴ Δῆλο. Οἱ ἔγκυες γυναῖκες ποὺ ἦταν ἔτοιμες νὰ γεννήσουν, οἱ ἐτοιμοθάνατοι ποὺ κόντευαν νὰ ξεψυχήσουν, μεταφέρονταν στὴ Ρήνεια, σὲ οἰκήματα ποὺ τὰ ἐρείπιά τους ὐπάρχουν ἀκόμα.

Οἱ  Δήλιοι μὲ δυσκολία ὑπέφεραν τὶς συνεχεῖς ἐπεμβάσεις, αὐτῶν τῶν ξένων. Ἡ ἐχθρότητά τους, ἐνοχλοῦσε τὴν Αὐτοκρατορικὴ Πόλη – Κράτος, ποὺ δὲν ἀνεχόταν καθόλου τὶς ἀντιρρήσεις. Στὰ 422 π.Χ., μὲ τὸ πρόσχημα τῆς ἱεροσυλίας, ἐξόρισε ὅλο τὸν πληθυσμὸ τῆς Δήλου, ὁ ὁποῖος κατέφυγε στὴ Μικρᾶ Ἀσία. Ἐκεῖ χάθηκαν οἱ ἐπιφανέστεροι τῶν Δηλίων. Οἱ ὑπόλοιποι μπόρεσαν νὰ ἐπιστρέψουν στὴν πατρίδα τους, τὴν ἐπόμενη κιόλας χρονιά· οἱ Ἀθηναῖοι, μᾶς λέει ὁ Θουκυδίδης, ἔδωσαν τὴν ἄδεια γιὰ τὴν ἐπιστροφή τους, τόσο ἐξαιτίας τῶν ἀτυχιῶν τοῦ στρατοῦ τους, ὅσο καὶ γιὰ νὰ ἰκανοποιήσουν τὴ θέληση τοῦ μαντείου τῶν Δελφών.

Ἐκείνη τὴν ἐποχὴ οἰ Ἀθηναῖοι εἶχαν ἐμπλακεῖ στὸν Πελοποννησιακὸ πόλεμο ὅπου καταποντίστηκαν.  Οἱ Δήλιοι ἐκμεταλλεύτηκαν αὐτὴ τὴν πανωλεθρία γιὰ νὰ κερδίσουν τὴν αὐτονομία τους, μὲ τὴν ὑποστήριξη τῶν Λακεδαιμονίων (γύρω στὰ 403 π.Χ.)· ὅμως, ὴ ἀνεξαρτησία τους εἶχε σύντομη διάρκεια. Ἤδη ἀπὸ τὸ 394 π.Χ., περίπου, ἡ Ἀθήνα, μπόρεσε νὰ ξαναπατήσῃ πόδι στὴ Δῆλο καὶ νὰ διαχειρίζεται καὶ πάλι τὸ ἱερὸ τοῦ Ἀπόλλωνα.

Κατὰ τὰ 345 π.Χ., οἱ Δήλιοι κάνουν ἔκκληση στὸ μεγάλο δικαστήριο τῶν Ἀμφικτυόνων τῶν Δελφῶν: διεξήχθη μία ἐπίσημη δίκη, ὅπου ὁ διάσημος ρήτωρ Ὑπερίδης ὑποστήριξε τὴ θέση τῆς Ἀθήνας, σὲ ἕνα λόγο ποὺ ἔμεινε ἱστορικός. Ὁ Φίλιππος Β’, βασιλιὰς τῆς Μακεδονίας, ποὺ εἶχε τὴν πρωτοκαθεδρία στὴν Ἀμφικτυονία ἐκείνη τὴν ἐποχή, δὲν ἐπιθυμοῦσε νὰ ἔρθῃ σὲ ρήξη μὲ τοὺς Ἀθηναίους.  Ἔτσι, μία πολιτική, ποὺ ἐνδιαφερόταν ἐλάχιστα γιὰ τὴ δικαιοσύνη, ἀποστέρησε τοὺς Δήλιους ἀπὸ τὰ δίκαια αἰτήματά τους.

Λεπτομέρεια ἀπὸ λιθογραφία τοῦ 1882. Ὁ Ναὸς τοῦ Ἀπόλλωνος στὴ Δῆλο.

Τέλος, στὰ 315 π.Χ., κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ἀγώνων ποὺ προκάλεσαν οἱ διάδοχοι τοῦ Ἀλεξάνδρου, ἡ Δῆλος ἀπελευθερώθηκε ἀπὸ τὴν κυριαρχία τῆς Ἀθήνας, γιὰ ἑνάμισυ αἰώνα.

Ἐνσωματώνεται ἀρχικά, ὡς ὁμοσπονδιακὸ ἱερό, σὲ μία Συνομοσπονδία Νησιωτῶν, ἡ ὁποία ἐνώνει τὶς Κυκλάδες, καὶ μετά, στὶς ἀρχὲς τοῦ τρίτου αἰώνα, περνάει στὴν κηδεμονία τῶν βασιλέων τῆς Αἰγύπτου, τῶν Πτολεμαίων, οἱ ὁποῖοι ἔχοντας  συνάψει συμμαχία μὲ τὴ μεγάλη ἐμπορικὴ δημοκρατία τῆς Ρόδου, φρόντισαν  νὰ μὴ βάλουν ἐμπόδια στὸ μονοπώλιο της, καὶ ἔτσι, δὲν ἔκαναν τίποτα γιὰ τὴν οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη τὴς Δήλου. Ὅμως, κατὰ τὸ 250 π.Χ., ἡ Συνομοσπονδία τῶν Νησιωτῶν διαλύεται καὶ τὰ νησιὰ θὰ ἔχουν διαφορετικὴ τύχη.

 Στὴ Δῆλο, οἱ βασιλεῖς τῆς Μακεδονίας εἶναι ἐκείνοι ποὺ, ἀπό τότε, θὰ ἀσκήσουν τὴν κυρίαρχη ἐπίδραση. Μὲ τὴ συνδρομὴ αὐτῶν τῶν προστατῶν, τῶν ὁποίων ἡ προστασία ὑπήρξε διακριτικὴ καὶ ἐπωφελῆς, ἀλλά, κυρίως μὲ τὴν ἴδια τὴν προσπάθεια τῶν Δηλίων, ἀρχίζει νὰ προετοιμάζεται ὀ μετασχηματισμὸς τῆς ἱερῆς πόλης σὲ πόλη ἐμπορική.

Ἀνάμεσα στὰ μέσα τοῦ τρίτου αἰώνα καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ δεύτερου, ἡ Δῆλος ἔχει ἤδη γίνει ἕνας σημαντικὸς ἐμπορικὸς σταθμός: τὸ λιμάνι ἀνοίγεται σὲ εὐρὺ ἐμπόριο καὶ ἐξυπηρετεῖ μία ἀγορὰ ὁλοένα περισσότερο πολυπληθή.

Τὰ πιὸ διαφορετικὰ στοιχεῖα συνθέτουν τὸν πληθυσμὸ τοῦ νησιοῦ: δίπλα στοὺς μικροέμπορους, μεγάλοι ἐφοπλιστὲς καὶ μεγαλέμποροι ἀρχίζουν νὰ ἐγκαθίστανται στὸ νησί. Οἱ ξένοι τραπεζίτες ἔχουν μία τόσο ἰσχυρὴ θέση, ὥστε ἀκόμα καὶ τὰ ἔσοδα τοῦ ἱεροῦ ταμείου περνοῦν ἀπὸ τὰ χέρια τους. Ὁ πληθυσμὸς αὐτὸς εἶναι κοσμοπολίτικος καὶ εἰσάγει στὸ νησὶ τοῦ Ἀππόλλωνος ξένες θρησκεῖες.

Κάτοψη τεμένους Ἀπόλλωνος biblioteca@ateneodemadrid.es.

Οἱ Δήλιοι διατηροῦν καλὲς σχέσεις μὲ ὅλες τὶς μεσογειακὲς Δυνάμεις. Ὄντας κάτοικοι ἑνὸς ἱεροῦ νησιοῦ, ἔχουν καθῆκον καὶ δικαίωμα νὰ μένουν στὸ περιθώριο τῶν διεθνῶν συγκρούσεων.  Ἔτσι, ἡ Δῆλος, χωρὶς νὰ κόβῃ τοὺς δεσμοὺς ποὺ τὴν ἐνώνουν μὲ τὸν βασιλικὸ οἶκο τῆς Μακεδονίας, ἔχει καλὲς σχέσεις μὲ τοὺς Ρωμαίους. Στὸ νησὶ ἐμφανίζονται καὶ μερικοὶ μεταπράτες ποὺ ἔρχονται ἀπὸ τὴν Ἰταλία.

Ὡστόσο, τὸ 166 π.Χ., ὅταν ἡ Ρώμη κανόνισε τὴ διαφορά της μὲ τὸν Περσέα, τὸν τελευταῖο βασιλιὰ τῆς Μακεδονίας, ἀφοῦ κατέλυσε τὸ μακεδονικὸ βασίλειο, ἡ Σύγκλητος ξαναδίνει στοὺς Ἀθηναίους τὴν κατοχὴ τοῦ νησιοῦ καὶ τοῦ ἱεροῦ του, χωρίς, ὅμως, τὸ λιμάνι του, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ γίνῃ ἐλεύθερο λιμάνι. Δὲν εἶναι καθόλου χειρονομία ἀδιαφορίας ἑνός νικητὴ ποὺ ἰκανοποιεῖ κάποια, ἐνοχλητικὰ ἴσως, αἰτήματα· εἶναι μία ἐσκεμμένη ἀπόφαση ἐκδίκησης  ποὺ στρεφόταν ἐναντίον τῶν Ροδίων, τῶν ὁποίων ἡ στάση, κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ πολέμου κατὰ τοῦ Περσέα, εἶχε προσβάλλει τὴ Ρώμη. Ἡ δημιουργία ἐλεύθερης ζώνης στὸ λιμάνι τῆς Δήλου ἦταν μέτρο ποὺ στόχευε νὰ πλήξῃ τὸ ἐμπόριο τῆς Ρόδου.

Λίγο ἀργότερα, ἡ Σύγκλητος ἀποδέχτηκε ἕνα μέτρο, ἀκόμα πιὸ ἀπάνθρωπο·  τὴν ὥρα ποὺ Ἀθηναίοι καὶ Δήλιοι βρίσκονταν σὲ ἀδιέξοδες διαμάχες, διέταξε τοὺς Δήλιους νὰ ἐκκενώσουν τὸ νηςὶ παίρνοντας μαζὶ τὶς περιουσίες τους. Οἱ Δήλιοι κατέφυγαν στὴν Ἀχαΐα· γνωρίζουμε ὅτι ἐκεῖ συνέχισαν νὰ ὑποστηρίζουν τὶς διεκδικήσεις τους κατὰ τῶν Ἀθηναίων, ἐνῶ ἀργότερα χάνουμε τὰ ἴχνη τους. Εἶναι πιθανὸ κάποιοι, ἐλάχιστοι ἐκπρόσωποι τοῦ ἀρχαίου πληθυσμοῦ, νὰ κατάφεραν  νὰ  παραμείνουν στὸ νησὶ ἢ νὰ ἐπέστρεψαν ἀργότερα, μὲ κάποια ἔκφραση ἀνοχῆς τῶν κατακτητῶν. Ὅμως, ἡ Δῆλος, ἀπὸ τότε, εἶναι πιὰ μία ἀποικία τῆς Ἀθήνας.

Τὸ 133 π.Χ., ἡ Μικρὰ Ἀσία μετατρέπεται σὲ ρωμαϊκὴ ἐπαρχία· οἱ Κυκλάδες εἶναι κάτι σὰν κόμβος τῶν θαλασσινῶν δρόμων στὴν ἀνατολικὴ Μεσόγειο. Τὸ ἱερὸ νησί, συγκέντρωσε ὅλο τὸ ἐμπόριο. Οἱ Ρωμαῖοι, λαὸς εὐσεβὴς καὶ πρακτικός, τιμοῦσαν τὸν Δήλιο Ἀπόλλωνα ὅσο καὶ οἱ Ἕλληνες καὶ συμμορφώνονταν μὲ τὰ ἔθιμα ποὺ, πρὶν ἀπὸ αὐτούς, εἶχαν καθιερωθῇ.

Ἡ κυκλώπεια καμάρα στὸ ὄρος Κύνθος, στὸ νησὶ τῆς Δήλου.

Μέσα στὰ χρόνια ποὺ ἀκολούθησαν, ἀμέσως μετὰ τὴν ἐκδίωξη τῶν Δηλίων, οἱ Ἀθηναῖοι ἄποικοι, ποὺ τοὺς ὑποκατέστησαν, ἔπαιξαν τὸν κύριο ρόλο.  Στὸ μεταξὺ  διαρκῶς μεγαλώνει ὁ ἀριθμὸς τῶν ξένων, Ἰταλῶν καὶ Ἀνατολιτῶν.

Ὁ ἑλληνο-ανατολίτικος πληθυσμὸς εἶναι ἀπεριόριστα πολύπλοκος· Ἀλεξανδρινοί, Σύριοι, Φοίνικες, Μικρασιάτες, σχηματίζουν μία παράξενη ἀποικία, ἀποτελῶντας ἕνα σταθερὸ πληθυσμὸ ἐγκατεστημένο στὴ Δῆλο, γιὰ ἕνα ἀρκετὰ μεγάλο διάστημα.  Στὸ ἱερὸ νησὶ ὑπάρχουν πιὰ ἐταιρίες, τέτοιας μορφῆς, ὅπου οἱ ἔμποροι τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Ἰταλίας συνένωναν τὰ συμφέροντα τους.

Ἡ οἰκονομικὴ δραστηριότητα τῆς Δήλου εἶναι ὁπωσδήποτε ἀναμφισβήτητη· μεταξύ τοῦ 100 καὶ τοῦ 90 π.Χ., φτάνει στὸ ἀποκορύφωμά της.

Ὁ πλοῦτος ὅμως ποὺ συγκεντρώθηκε στὴ Δῆλο καὶ οἱ φιλικὲς σχέσεις τῶν κατοίκων της μὲ τὴ Ρώμη ἦταν ἡ κύρια αἰτία τῆς καταστροφῆς της. Τὸ νηςὶ λεηλατήθηκε καὶ ἐρειπώθηκε δύο φορές: τὸ 88 π.Χ. ἀπὸ τὸ βασιλιὰ τοῦ Πόντου Μιθριδάτη, ποὺ ἦταν σὲ πόλεμο μὲ τοὺς Ρωμαίους, καὶ τὸ 69 π.Χ. ἀπὸ τοὺς πειρατὲς τοῦ Ἀθηνοδώρου, συμμάχου τοῦ Μιθριδάτη. Τὸ λιμάνι ἔγινε ἀνασφαλὲς καὶ τὸ ἐμπόριο μεταφέρθηκε στὰ λιμάνια τῆς Δύσης.

Μετὰ τὴ δεύτερη καταστροφὴ ἡ πόλη σιγὰ σιγὰ συρρικνώθηκε, ἐγκαταλείφθηκε καὶ ξεχάστηκε· ὁ ἀπολογητὴς τοῦ χριστιανισμοῦ Τερτυλλιανὸς ἀναφέρει μὲ χαρακτηριστικὴ χαιρεκακία τὸ μεταγενέστερο σιβυλλικὸ χρησμό: «ἔσται καὶ Σάμος ἄμμος, ἐσεῖται Δῆλος ἄδηλος».

Τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες ὑπάρχει ἀκόμη στὸ νησὶ μία σημαντικὴ χριστιανικὴ κοινότητα, ὅπως μαρτυροῦν τὰ λείψανα ἑπτὰ παλαιοχριστιανικῶν βασιλικῶν καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀναφέρεται ὡς ἔδρα ἐπισκόπου. Μετὰ τὸν 7^ο  αἰώνα ὅμως φαίνεται πὼς ἐρημώνεται ἐντελῶς καὶ γίνεται γιὰ πολλοὺς αἰῶνες καταφύγιο πειρατῶν…

 

Χλόη

Στὸ 2ον μέρος, οἱ ἀρχαιολογικὲς ἀνασκαφές στὸ ἱερὸ νησὶ τῆς Δήλου…

Βιβλιογραφία, πληροφορίες, εἰκόνες

~Ἡ μετάφραση τοῦ ἀπόσπάσματος (στ. 45-53) τοῦ ὁμηρικοῦ ὕμνου πρὸς τὸν Ἀπόλλωνα εἶναι τοῦ κου  Γιάννη Τριτσιμπίδα    www.tritsibidas.gr

~Pierre Roussel “ΔΗΛΟΣ Η ΠΑΝΙΕΡΗ ΝΗΣΟΣ”

Πολιτιστικὴ Πύλη τοῦ Ἀρχιπελάγους τοῦ Αἰγαίου www2.egeonet.gr

~Χάρτης νήσου Δήλου www.raremaps.com

~Diana Scultori Ghisi, «Leto Giving Birth to Apollo and Diana on the Island of Delos»

~TEMPLE of APOLLO GREEK ISLAND DELOS (εἰκόνα):   www.ebay.com

~Téménos d’Apollon. Fouilles exécutées aux frais du gouvernement par M. Th. Homolle. Plan restauré par M. H. P. Nénot’ (a mano: ‘Plano de las ruinas’), (κάτοψη ναοῦ Ἀπόλλωνος): ateneodemadrid.com

~The great annual Sacrifice at the Temple of Apollo in the island of Delos.  Vivares, Francis, born 1708 – died 1780.  collections.vam.ac.uk

~Cyclopean Arch Delos. Hon. Cap. Devereux del. Dickinson & Co. Lith. grosvenorprints.com

shortlink: http://wp.me/p2VN9U-wK